İBN HALDUN'UN ENTELEKTÜEL PORTRESİ VE DİN FELSEFESİ

İbn Haldun, 15. Yüzyılın ikinci yarısında, Endülüs'ten Mısır'a kadar
uzanan bütün İslam coğrafyasında bulunmuş, yaşanan olayların 60 yıllık
dönemine aktif bir bilim, din, devlet ve siyaset adamı olarak bizzat
yaşayarak şahitlik etmiş ve katkıda bulunmuş istisna bir düşünürdür.
Onu, birçok hanedanda, kâtiplik, vezirlik, elçilik ve müderrislik yaparken
veya barış temsilcisi, kadı ve benzeri makamlarda hizmet sunarken
görüyoruz. Bundan başka onu çöldeki bedeviler arasında göçebe
toplum yapısını yerinde tetkik ederken veya topladığı verileri ve tecrübe
birikimini El-İber adlı dünya tarihine geçirmek için bir köşeye çekilip
kitap yazarken da görüyoruz. Bir ilim adamı, düşünür ve felsefeci olarak
İbn Haldun'un bilgi felsefesini deney ve tecrübeye dayandırması da bu

çok yönlü yetişme tarzının bir yansımasıdır. Bu yüzden o, sadece kütüp-
hanede yetişen ve medrese çevresi dışında yaşanan sosyal gerçeklikten

bihaber olan bir ilim adamı değildir.
İbn Haldun'un hem dini hakikatlerin akıl ve felsefe ile bilinebileceğini,
hem de bütün hakikatlerin dini bilgiyle açıklanabileceğini savunanların

her ikisine birlikte karşı çıkması onun çok farklı bir din algısı ve din felsefe-
sine sahip olduğunu göstermektedir. Onun, dinin önemli bir değer

olmakla birlikte hayatın tek değer kaynağı olmadığını, bu değerin diğer
değerleri kapsamadığını söylemesi de bu din felsefesi ile ilgilidir. Böylece
o hem İslam düşüncesinde bilime yer açmış hem de her türlü dini aşırılık
ya da istismarı engelleyen bir düşünce sistem inşa etmeyi başarmıştır.
Onun ortaya koyduğu din algısı ve felsefesine karşı çıkanların en önemli
gerekçelerinden biri de onun bu düşüncesidir. Ancak onun yukarıda
ifade edilen bu temel görüşleri yanında Darvinci evrim teorisini andıran
tekâmül fikri ve kan bağını öne çıkaran asabiyet teorisi gibi görüşleri de
çağdaş Müslüman düşünür ve entelektüeller tarafından endişeyle
karşılanmış ve ondan hakkıyla yararlanmak isteyenleri engellemiştir.